W dniu 28 czerwca 2017 r. zapadła uchwala składu 7 sędziów Sądu Najwyższego, w sprawie o sygn. III PZP 1/17.

Sprawa dotyczyła zagadnienia prawnego w zakresie tego, czy pracownikowi samorządowemu przysługuje jednorazowa odprawa z art. 36 ust. 2 oraz art. 38 ust. 3, 4 i 5 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (obecny jednolity tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 902) w przypadku rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 52 § 1 Kodeksu pracy (dalej: k.p.)?

TEZA: Sąd Najwyższy stwierdził, że rozwiązanie stosunku pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. nie wyklucza prawa pracownika samorządowego do jednorazowej odprawy emerytalnej przewidzianej w art. 36 ust. 2 w związku z art. 38 ust. 3 i 5 ustawy.

Po dokonaniu analizy uchwały można stwierdzić, że zagadnieniem, które spowodowało zajęcie się przedmiotową sprawą przez Sąd Najwyższy było zawarte w art. 36 ust. 2 ustawy określenie: „w związku z przejściem na emeryturę”. Zgodnie bowiem z art. 36 ust. 2 ustawy, pracownikowi samorządowemu przysługuje m.in. jednorazowa odprawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Oczywiście wysokość odprawy jest uzależniona od stażu pracy i może wynosić od dwumiesięcznego do sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Gdyby zatem wprost rozumieć tę przesłankę do nabycia odprawy, można by mieć wątpliwości czy w sformułowaniu „w związku z przejściem na emeryturę” mieści się nabycie prawa do odprawy w związku z rozwiązaniem stosunku pracy i to, tak jak w tym przypadku, rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika z powodu ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.).

Wykładnia językowa wskazuje jednak na to, że chodzi o sytuację, gdy pracownik przestaje utrzymywać się z wynagrodzenia za pracę (rozwiązuje stosunek pracy) i przechodzi na utrzymanie z emerytury. Jedna sytuacja pozostaje więc w związku przyczynowym z drugą i jest jej pochodną. Sąd Najwyższy wskazał ponadto, że za takim rozumieniem, jak w tezie, przemawia także treść art. 103 a ustawy emerytalnej, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Kolejnym argumentem prawnym jaki podał Sąd Najwyższy był też § 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. z 2014 r., poz. 1786) – stanowiący, że jednorazowa odprawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy jest wypłacana w dniu ustania stosunku pracy. Przepis sam w sobie łączy więc te dwa zdarzenia prawne.

Warto mieć na uwadze, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 kwietnia 2015 r. w sprawie II PK 136/14 (LEX nr 1666017) przypomniał, że związek między ustaniem stosunku pracy a przejściem na rentę inwalidzką lub emeryturę jest ujmowany szeroko w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Związek między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury lub renty może mieć:

• charakter przyczynowy (rozwiązanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia)

• czasowy (rozwiązanie stosunku pracy zbiega się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny rozwiązania stosunku pracy)

• czasowo-przyczynowy (przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i rozwiązanie następuje w chwili przyznania świadczenia)

• funkcjonalny (rozwiązanie stosunku pracy następuje przed spełnieniem warunków uprawniających do emerytury lub renty inwalidzkiej, ale nabycie prawa do jednego z tych świadczeń i przyznanie świadczenia po ustaniu zatrudnienia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej rozwiązanie stosunku pracy).

Zagadnienie, którym zajął się Sąd jest niezwykle istotne szczególnie w zakresie dotychczas kształtującego się orzecznictwa do art. 92¹ k.p., który zawiera niejako analogiczne ukształtowanie stanu prawnego, jak omawiane. Artykuł 92¹ § 1 k.p. wskazuje, że pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. I tak:

• Sąd Najwyższy wyroku z dnia 16 listopada 2000 r., I PKN 81/00 (OSNP 2002/11/265, M.Prawn. 2002/13/609) wyraził pogląd, że rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy (art. 55 § 1¹ k.p.) nie może być uznane za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę (art. 92¹  § 1 k.p.), wobec czego pracownikowi nie przysługuje odprawa pieniężna, choćby przed rozwiązaniem stosunku pracy posiadał ustalone prawo do emerytury.

• W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2001 r., I PKN 414/00 (OSNP 2003/6/151) przyjęto, że wygaśnięcie umowy o pracę wskutek porzucenia pracy nie jest ustaniem stosunku pracy w związku z przejściem pracownika na emeryturę (rentę).

• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2011 r., III PK 48/11 (LEX nr 1238104) wskazuje, że gdy pracodawca rozwiązuje z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia z jego winy z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych stosunek pracy nie ustaje w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę, choćby spełniał on warunki do nabycia takiego świadczenia.

Podsumowując i dokonując analizy art. 36 ust. 2 oraz art. 38 ust. 3 ustawy, nie można stwierdzić, że przepisy te stanowią lex specialis w stosunku do regulacji zawartej w art. 92¹ § 1 k.p. W tym stanie fatycznym i prawnym odprawa emerytalna (jako świadczenie powszechne) pracownika samorządowego stanowiła więc niejako gratyfikację za przepracowane lata, bez względu na to czy praca była świadczona w sposób właściwy, sumienny, staranny i zgodnie z podstawowymi obowiązkami pracowniczymi. Pomimo tego, że pracownik samorządowy był zwolniony z pracy dyscyplinarnie w dniu 18 stycznia 2011 r., zatem przed dniem przyznania mu prawa do emerytury w dniu 23 lutego 2011 r., nie pozbawiło go to otrzymania odprawy.

Sąd Najwyższy stwierdził, że: „W ocenie obecnego składu Sądu Najwyższego pod uwagę należałoby wziąć również treść art. 38 ust. 5 ustawy, z którego wynika, że do obliczenia wysokości odprawy emerytalnej bierze się wszystkie zakończone stosunki pracy, a więc również te zakończone rozwiązaniem umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 k.p. Skoro ustawodawca nie wyciąga negatywnych konsekwencji z tak zakończonych okresów pracy, to również rozwiązanie stosunku pracy w trybie natychmiastowym nie musi determinować pozbawienia prawa do odprawy emerytalnej w przypadku istnienia tylko związku temporalnego między ustaniem stosunku pracy a stwierdzeniem nabycia prawa do emerytury”.

Kinga Piwowarska

Prawnik